Katedra Performatyki na Wydziale Polonistyki

Świat jest teatrem – poznawaj go z nami

Od roku akademickiego 2012/2013 na Wydziale Polonistyki Uniwersytetu Jagiellońskiego w ramach kierunku wiedza o teatrze uruchomione zostają studia II stopnia o specjalności performatyka przedstawień.

            Obco brzmiący i dla wielu wciąż nowy i „akademicki" termin performatyka to polski odpowiednik angielskiego „performance studies", który jednak stopniowo zmienia swoje znaczenie i uniezależnia się od angielskiego rdzenia. Najważniejszym przedmiotem zainteresowania performatyki jest performatywność – zjawisko przenikające niemal wszystkie obszary życia, a najsilniej przejawiające się we wszelkich przedstawieniach i widowiskach, zwłaszcza, ale nie tylko – artystycznych. Mówiąc najprościej, performatywność to mechanizm i siła zapewniająca działaniom i słowom skuteczność, decydująca o tym, że akcje i wypowiedzi wraz z ich skutkami wpływają na zachowania, sposób myślenia i postępowania ich współuczestników i odbiorców. Opisywana przez językoznawców przy pomocy teorii aktów mowy, świetnie znana jest ludziom teatru i przedstawicielom wszelkiego rodzaju sztuk przedstawieniowych, ale także – zwłaszcza dziś – politykom, ludziom mediów, specjalistom od komunikacji społecznej i wizerunku publicznego. Znana jest też każdemu z nas, żyjących w świecie rządzonym przez nakaz występowania i pokazywania się, sformułowany przez Jona McKenziego jako groźba „performuj, albo..."

            Performatyka – tak jak ją rozumiemy i staramy się uprawiać – to nie jakiś metodologiczny dogmat, ale pole wielorakich możliwości, których podstawą jest dążenie do uchwycenia dynamiki i zmienności doświadczenia indywidualnego i zbiorowego w jego różnorodnych przejawach. Traktując serio tradycyjne metafory teatru świata i komedii ludzkiej, chcemy ów teatr i ową komedię badać wykorzystując wciąż aktualizowaną wiedzę o tym, czym była i czym jest sztuka dramatyczna. W naszym przekonaniu używane w wielu dziedzinach (antropologii, socjologii, filozofii, zarządzaniu, ekonomii, a nawet teologii) narzędzia i analogie teatralne nie są precyzyjne, ponieważ ich autorzy zazwyczaj słabo orientują się w różnorodności i bogactwie teatru. By pomóc w unikaniu tego typu błędów, prowadzimy działalność niejako podwójną: z jednej strony nieustannie zajmujemy się odnawianiem naszej wiedzy teatrologicznej i dramatologicznej, konfrontując ją z najnowszymi osiągnięciami praktyków i propozycjami metodologicznymi; z drugiej – staramy się tę wiedzę zastosować do badania zjawisk pozateatralnych: od aktów zbiorowych (ceremonii publicznych, zabaw, świąt, rytuałów) po doświadczenia indywidualne. 

          Proponowany przez Katedrę Performatyki program studiów skierowany jest do wszystkich zainteresowanych teatrem i sztukami przedstawieniowymi, zarówno awangardowymi i „wysokimi" (taniec, performance art, sztuka krytyczna), jak i popularnymi, a także do tych, których ciekawią różnorodne przejawy teatralności i dramatyczności w kulturze i życiu.

            Nasi studenci zajmują się zarówno badaniami nad teatrem i dramatem (zwłaszcza współczesnym), jak i takimi zjawiskami pozateatralnymi jak koncerty rockowe, mecze piłkarskie, wybory prezydenckie, gry, performatywne ustanawianie pamięci, czy kształtowanie wizerunku określonych środowisk. W świecie, o którym mówi się, że jest wielkim widowiskiem, staramy się zachowywać i propagować pozycję krytycznych partnerów, przygotowanych do działania w różnych sytuacjach i warunkach.

            Nie są to i być nie mogą studia wyłącznie teoretyczne. Istotną część ich programu stanowią warsztaty praktyczne, obejmujące zajęcia z przekładu tekstów literackich i naukowych, warsztaty sztuk performatywnych i organizacji wydarzeń kulturalnych. Mamy nadzieję, że stopniowo uda nam się tę część programu poszerzyć.

            Naszym celem jest, by absolwent naszej specjalności miał dobrą orientację w zakresie współczesnych propozycji artystycznych i koncepcji teoretycznych, przy jednoczesnej umiejętności rozwijania samodzielnego myślenia krytycznego i zastosowania wiedzy o teatrze do refleksji nad rzeczywistością kulturową i społeczną. Dzięki zdobytej wiedzy o mechanizmach kulturowych i ich uwarunkowaniach, absolwentów specjalności performatycznej powinna cechować zdolność do sprawnego poruszania się w różnorodnych kontekstach kulturowych, w tym do dokonywania przekładu międzykulturowego. W efekcie mają to być ludzie przygotowani do podjęcia pracy w zawodach wymagających dobrej orientacji w problematyce kultury współczesnej i umiejętności niestandardowego, innowacyjnego myślenia (wszelkiego rodzaju instytucje kultury, publicystyka kulturalna, organizacja życia kulturalnego), w tym szczególnie w poszerzającej się dziedzinie działań lokujących się na pograniczu sztuki i życia społecznego. Zgodnie z naturą współczesnego świata naszą specjalnością jest otwartość i zdolność do szybkiego orientowania się w zmieniającej się sytuacji. Ci, którzy przyjdą do nas po jeden zawód – zawiodą się. Tych, którzy są gotowi na wyzwania i zmienność, postaramy się jak najlepiej przygotować do spotkania z dynamicznym światem współczesnego „Widowiska Wcielonego".                 Studia II stopnia o specjalności performatyka przedstawień są adresowane nie tylko do absolwentów studiów teatrologicznych, ale do wszystkich zainteresowanych proponowaną tematyką, którzy ukończyli co najmniej studia licencjackie. Kandydaci przyjmowani są na podstawie dokumentacji, bez odbywania rozmowy kwalifikacyjnej. Osoby, które nie posiadają dyplomu licencjata wiedzy o teatrze, są zobowiązane do zaliczenia kanonu wiedzy teatrologicznej, poprzez zdanie trzech egzaminów z wybranego zakresu historii teatru i dramatu powszechnego (dwa egzaminy) oraz polskiego.

Moduł performatyczny na wiedzy o teatrze

By wprowadzić studentów wiedzy o teatrze w podstawy performatyki przygotowaliśmy dla nich specjalne zajęcia modułowe, do wyboru zamiennie z określonymi zajęciami teatrologicznymi. Zaliczenie tych zajęć jest warunkiem wstępnym do zapisania się na performatyczne seminarium licencjackie.

Zajęcia modułowe mają jednak charakter otwarty i propedeutyczny zarazem - wprowadzając w performatykę, stanowią poligon mierzenia się ze współczesną kultura i doświadczeniem. Pozwalają lepiej uświadomić sobie, w co gramy i go przedstawia nam się na multiscenach dzisiejszego świata.