Katedra Performatyki na Wydziale Polonistyki

STYPENDIUM START (FNP) (2017-2018), Kwota: 28 000 zł., beneficjent:  dr Konrad Wojnowski

W ramach stypendium START będę zajmować się obecnością myśli probabilistycznej w twórczości Viléma Flussera. Celem prowadzonych przeze mnie badań będzie pokazanie, jak pojęcia losowości, entropii, przypadku czy informacji rezonują w późnej twórczości czeskiego filozofa i jak wpływają one na jego rozumienie epoki posthistorii, a także projektu oświeceniowego. Flusser był bowiem zdania, że „rewolucja probabilistyczna” odcisnęła trwałe piętno na idei Oświecenia, która została sformułowana w zgodzie z panującym we wczesnonowożytnej nauce przekonaniem o deterministycznym porządku świata. Odkrycia Maxa Plancka, Wernera Heisenberga czy Edwarda Lorenza podały w wątpliwość klarowny, oświeceniowy obraz natury, co powinno znaleźć także odzwierciedlenie w rewaloryzacji i przeformułowaniu oświeceniowego projektu antropologicznego.

W oparciu analizę tych właśnie wątków w filozofii Flussera możliwe stanie się stworzenie mostów między specjalistycznym dyskursem nauk ścisłych i humanistyką, co okaże się niezbędne dla realizacji mojego drugiego zadania, a mianowicie zbadania probabilistycznych oraz cybernetycznych wątków w sztuce neoawangardowej. Wiele przykładów wczesnych performansów oraz happeningów (przede wszystkim artystów związanych z Johnem Cagem) nadawało szczególną wartość zdarzeniom przypadkowym w polu sztuki, a działania ich twórców często sprowadzały się do pobudzania „układu sprzężeń zwrotnych” między nadawcami i odbiorcami. Akt artystyczny był więc rodzajem probabilistycznego działania na złożonym systemie splątanych ze sobą elementów. I to właśnie w artystycznych działaniach neoawangardy można dostrzec najwięcej wariantów produkcji „probabilistycznej wiedzy”, która polegała na nadaniu estetycznej wartości zbiorowym, złożonym działaniom o częściowo przypadkowym charakterze (i obarczonym „artystycznym ryzykiem” mierzenia się z nieprzewidywalnym czynnikami).

Sztuczne ciała/żywe maszyny w laboratorium sztuk performatywnych (HARMONIA)

Kierownik projektu: prof. dr hab. Małgorzata Sugiera

Wykonawcy krajowi: dr hab. Mateusz Borowski, mgr Mateusz Chaberski

Partnerzy zagraniczni: prof. dr Christel Stalpaert, Universiteit Gent, Belgia; prof. dr Jussi Parikka, Winchester School of Arts, University of Southampton, Wielka Brytania; prof. dr Rosemary Klich, School of Arts at the Kent University, Wielka Brytania

Czas trwania: 2015-2018

Podstawowy cel projektu „Sztuczne ciała/żywe maszyny w laboratorium sztuk performatywnych stanowi wypracowanie adekwatnego języka analizy najnowszych zjawisk artystycznych, sytuujących się na pograniczu teatru i różnorodnych form sztuk plastycznych (instalacje, multimedia, bioart, technoart, recykling, etc). Wspólną cechą większości tego typu hybrydycznych realizacji jest (niekiedy manifestacyjna) rezygnacja z produkcji artefaktu, ich procesualny czy wręcz wydarzeniowy charakter oraz włączenie na różnych zasadach odbiorców jako współtwórców. Zmusza to do daleko idącej weryfikacji tradycyjnej koncepcji odbioru, gdyż uczestnicy wydarzeń performatywnych nie tyle odczytują wedle powszechnie obowiązujących reguł zamierzone przez twórców przesłanie, ile tworzą sensy jako część indywidualnych, emergentnych doświadczeń, którym daleko do tradycyjnych doświadczeń estetycznych. Te paradygmatyczne przemiany w obrębie praktyk artystycznych ostatnich lat i proponowanych teoretycznych uogólnień różnego typu domagają się odpowiedniej zmiany metod badawczych, a przede wszystkim daleko idącej weryfikacji podstawowych terminów teatrologicznych, po które zwykle sięgają badacze sztuk performatywnych (widowisko, widz, kontrakt między nadawcą a odbiorcą, znakowa natura dzieła). Wypracowany w trakcie trzyletnich badań na materiale sztuk performatywnych ostatnich dwu dekad adekwatny język ich analizy powstanie na skrzyżowaniu różnych dyscyplin naukowych (od nauk przyrodniczych przez społeczne do humanistycznych), nowych technologii i tradycji artystycznych, którymi inspirują się sami twórcy-badacze.

Wykłady i warsztaty wszystkich trzech partnerów zagranicznych w Krakowie pomogą sprofilować badania prowadzone przez Katedrę Performatyki i zbudować liczący się ośrodek studiów nad najnowszymi sztukami performatywnymi. Pozwoli to nie tylko upowszechnić wyniki badań, ale także wdrożyć je w praktykę dydaktyczną. Natomiast warsztaty ze studentami i doktorantami School of Arts Uniwersytetu Kent w Canterbury, gdzie znajduje się także siedziba The European Theatre Research Network (badania z zakresu powiązań między filozofią europejską a performatyką), oraz Art Department i Research Centre S:PAM (Studies in Performing Arts and Media) na Uniwersytecie w Gandawie pomogą upowszechnić wyniki badań polskich wykonawców projektu za granicą. Efektem trwałym prowadzonych badań będzie monografia opublikowana w języku polskim i angielskim oraz wydanie polskiej wersji monografii Jussiego Parikki Insect Media: An Archeology of Animals and Technology.

Performanse pamięci: strategie testymonialne, rekonstrukcyjne i kontrfaktyczne w literaturze i sztukach performatywnych XX i XXI wieku (BEETHOVEN)

Kierownik projektu: prof. dr hab. Małgorzata Sugiera

Partnerzy: prof. dr hab. Magdalena Marszałek, Uniwersytet w Poczdamie (niemiecki kierownik projektu); dr Dorota Sajewska, Uniwersytet Warszawski (polski partner w ramach konsorcjum)

Wykonawca na Uniwersytecie Jagiellońskim: dr hab. Mateusz Borowski

Czas trwania: 2016-2019

Podstawowym celem projektu „Performanse pamięci" jest krytyczna weryfikacja stanu badań nad pamięcią w efekcie pogłębionej analizy trzech wybranych typów artystycznych strategii – testymonialnych, rekonstrukcyjnach i kontrfaktualnych – w polskiej kulturze XX i XXI wieku, rozpatrywanej w porównawczej perspektywie europejskiej. Wszystkie trzy strategie chcemy rozpatrywać nie tylko w kontekście badan nad Holokaustem, ale także w odniesieniu do pozostających dotąd w jego cieniu innych formatywnych wydarzeń XX wieku, jak choćby I wojna światowa czy historia ruchu robotniczego. Najbardziej istotną innowacją tak zakrojonych badań jest połączenie analizy strategii testymonialnych i rekonstrukcyjnych z analizą strategii kontrfaktycznych, czyli z obszarem nadal mniej znanych w Polsce studiów nad alternatywnymi (wirtualnymi) wersjami przeszłości oraz ich paradokumentalnymi i dokumentalnymi przedstawieniami w literaturze i sztukach performatywnych. Badanie relacji pomiędzy tymi trzema strategiami pozwoli na szerszą refleksję nad najbardziej aktualnymi sposobami i środkami artystycznymi (re)prezentacji przeszłości oraz odpowiednimi narzędziami do ich badania. To właśnie stanowić będzie podstawę do krytycznej refleksji nad dotychczasowym dorobkiem studiów nad pamięcią oraz proponowanego nowego spojrzenia na podejmowane przez te studia tematy, zwłaszcza w odniesieniu do ich najnowszych przemian w następstwie aktywnych negocjacji ze strategiami kontrfaktycznymi.

Trwałym efektem badań prowadzonych w ramach tego projektu były publikowane po każdym z tematycznych warsztatów tomy z tekstami wystąpień, wydanie polskiej wersji kluczowej dla tematu rekonstrukcji pamięci pracy Performing Remains Rebecki Schneider oraz polskiej i niemieckiej wersji monografii Performanse pamięci przygotowanej przez wykonawców projektu.

 „Polski teatr intelektualnej wspólnoty”, czas realizacji (2016-2018), efekt realizacji: publikacja książkowa. Instytutu Teatralnego im. Zbigniewa Raszewskiego w Warszawie , kierownik grantu naukowo – wydawniczego: dr Łucja Iwanczewska

Sztuczne natury: performanse technonauki i sztuki w XIX i XX wieku (Opus)

Kierownik: prof. dr hab. Małgorzata Sugiera, wykonawca: dr Mateusz Borowski

(numer rejestracyjny: 2012/07/B/HS2/01295; numer umowy: UMO-2012/07/B/HS2/01295; wysokość finansowania: 170 430,00; okres realizacji: 36 miesięcy, data rozpoczęcia: czerwiec 2013 – maj 2016)

Podstawowym celem projektu było zbadanie w szerszej perspektywie ustaleń performatyki wzajemnych relacji technonauki i sztuki na wybranych obszarach tematycznych od początku XIX wieku do dziś. Badania koncentrowały się na czterech wybranych obszarach: (1) teoria ewolucji i badania DNA, (2) wielorakie próby tworzenia sztucznego człowieka, (3) podbój kosmosu oraz konceptualizacje miejsca Ziemi we wszechświecie, (4) media, ich znaczeniem dla odkryć naukowych i sposobu wykładania ich efektów, a także kwestie medialnego zapośredniczenia. Udokumentowanym efektem badań było przygotowanie do druku i publikacja monografii autorskiej Sztuczne natury. Performanse technonauki i sztuki, (Księgarnia Akademicka, Kraków 2017) oraz tłumaczenie książki Thierry”ego Bardiniego Junkware czyli do odzysku (Księgarnia Akademicka, Kraków 2016).

Projekt ma wpływ na proces kształcenia, ponieważ jego efektem jest monografia opisująca nowe metodologie badań nad związkiem sztuki i technonauki. Może ona stanowić podręcznik zawierający przegląd najnowszych metodologii transdyscyplinarnych.

Performatywność katastrof (Preludium), Narodowe Centrum Nauki

Kierownik: mgr Konrad Wojnowski, opiekun: prof. dr hab. Małgorzata Sugiera
(numer rejestracyjny: 2013/09/N/HS2/02341; numer umowy: UMO-2013/09/N/HS2/02341; wysokość finansowania: 77 350; okres realizacji: 24 miesiące; data rozpoczęcia: marzec 2014 – marzec 2016)

Celem projektu było stworzenie metodologii performatycznej, umożliwiającej badanie produktywnego wymiaru katastrof we współczesnych systemach komunikacyjnych (globalnych sieciach produkcji i transmisji informacji działających w oparciu o sprzężenia zwrotne). Badania koncentrowały się na dwóch kwestiach. Po pierwsze, chodziło o stworzenie podstaw teoretycznych i metodologicznych w oparciu o analizę katastrof w ich medialnym środowisku (zamach na World Trade Center, ataki wirusów komputerowych) oraz fizyczną teorię informacji; po drugie, o zastosowanie tych narzędzi do analizy nietypowych zjawisk mających miejsce w kontekście szeroko rozumianej przestrzeni estetycznej: miejskich katastrof, błędów w grach komputerowych, nagłych kryzysów w relacjach wykonawca-widz w teatrze oraz celowo konstruowanych zaburzeń w doświadczeniu filmowym widza. Udokomentowanym efektem badań jest książka Performatywność katastrof (Universitas, Kraków 2016).

The Laboratory Theatre Network, projekt finansowany z programu Leverhulme Trust organizowany przez Centre for Performance Research w Aberystwyth we współpracy z Instytutem im. Jerzego Grotowskiego i Odin Teatret.

Okres realizacji: 2012-2015

 kierownik projektu: Prof. dr hab. Dariusz Kosiński

Polska dramatyczna. Ustanawianie i negocjowanie wspólnoty w dramacie polskim po 1765 roku (badawczy własny)

Kierownik: prof. dr hab. Małgorzata Sugiera, wykonawcy: dr Ewa Bal, dr hab. Wojciech Baluch, dr Mateusz Borowski, dr Łucja Iwanczewska, prof. dr hab. Dariusz Kosiński, dr Wanda Świątkowska

(numer rejestracyjny: N N103 407940; numer umowy: 4079/B/H03/2011/40;; okres realizacji: 36 miesięcy; data rozpoczęcia: 22.06.2011; data zakończenia: 21.06.2014)

Celem projektu było zbadanie i przedstawieniu strategii i taktyk, dzięki którym dramatopisarze polscy związani z instytucjonalnym teatrem dramatycznym po 1765 roku przyczyniali się do tworzenia, umacniania, modyfikowania, a także realizacji subwersywnej, negowania i zawieszania zbiorowych wyobrażeń Polaków na temat łączącej ich wspólnoty. Analizie zostały poddane nie tylko teksty dramatyczne i ich realizacje teatralne, ale również inicjowane przez nie czy modyfikowane cyrkulacje energii społecznych, które nazwaliśmy dramatyzacjami. Udokumentowanym efektem badań są przede wszystkim dwie monografie zbiorowe: Polska dramatyczna 1. Dramat i dramatyzacje w XX wieku, red. Mateusz Borowski, Małgorzata Sugiera (Księgarnia Akademicka: Kraków 2012); Polska dramatyczna 2. Dramat i dramatyzacje w XVIII i XIX wieku, red. Małgorzata Sugiera (Księgarnia Akademicka: Kraków 2014), a także wybór ośmiu tekstów dramatycznych Polska dramatyczna 3. Antologia, red. i wstęp Wojciech Baluch (Księgarnia Akademicka: Kraków (2014).

Projekt ma wpływ na proces kształcenia, ponieważ jego efektem są dwie monografie i jedna antologia, poszerzające wiedzę o niekanonicznym polskim dramacie. Mogą służyć za podręczniki akademickie, a antologia jest używana jako materiał źródłowy badań nad historią dramatu polskiego.

Jerzy Grotowski – przedstawienia 1957–1964, Narodowy Komitet Nauki

Instytut im. J. Grotowskiego we Wrocławiu, ODW-4173/B/H03/2011/40;

okres realizacji: 2011–2014.

kierownik projektu: Prof. dr hab. Dariusz Kosiński

Publikacje:

Grotowski. Profanacje, Instytut im. Jerzego Grotowskiego, Wrocław 2015 (w druku)

Kwota dofinansowania: 82, 811

Projekt Jerzy Grotowski – przedstawienia 1957-1964 wpłynął na dziedzinę historii teatru ze względu na niedostępne wcześniej materiały źródłowe, a także wpłynął na sposób nauczania o Grotowskim, powołując nowe metodologie interpretacji jego twórczości.

"Włoski "aktor-autor" jako konkurencyjny paradygmat twórcy w teatrze, dramacie i performansie XX wieku, Narodowe Centrum Nauki, N103 407440 , okres realizacji (maj 2011-maj 2013)

kierownik i wykonawca projektu: dr Ewa Bal

Celem niniejszego projektu było opisanie, zdefiniowanie i ocena znaczenia konkurencyjnego w tradycji teatru i dramatu europejskiego modelu twórcy zwanego aktorem-autorem. Jego rodowód, wywiedziony z włoskiej tradycji teatralnej comedii dell'arte, pozwoli na zrelatywizowanie strategii myślenia o europejskich dramaturgiach narodowych jako o wariacjach ustalonego przez badaczy „uniwersalnego" i najczęściej ewolucyjnego modelu rozwoju teatru. Niniejsza praca w krytyczny sposób podchodząc do specyfiki lokalnej tradycji teatralnej, traktuje ją jako pretekst do problematyzacji związków między twórcą, dramatem, teatrem i performansem oraz ich historycznych zależności. Wychodząc od pozornej „nieprzekładalności" włoskiej tradycji teatralnej na grunt polski, podejmuję analizę ścisłego powiązania teatralnego twórcy i widowiska teatralnego z lokalnym kontekstem kulturowym. Korzystając z metodologii wypracowanych na gruncie performatyki kultury i dramatu oraz studiów postkolonialnych analizuję performatywne strategie utwierdzania lokalnych tożsamości kulturowych poprzez dekontrukcję oficjalnych dyskursów narodowego języka oraz narodu jako homogenicznej wspólnoty, upowszechnianych w ramach instytucjonalnego teatru oraz nowych mediów a także performatywne metody kulturowej afiliacji lokalnych twórców do głównego nurtu kultury. Pokazując alternatywną ścieżkę rozwoju włoskiej praktyki teatralnej staram się zredefiniować także dotychczasowe pojmowanie relacji tekst-scena w ramach przeciwstawienia teatru postdramatycznego teatrowi dramatycznemu i pokazać możliwość istnienia tekstu, jako twory płynnego i nie definitywnego w relacji bezpośredniej autor (aktor) - widz. Wyniki prowadzonych badań zostały upowszechnione w  opublikowanej trzy lata po zakończeniu projektu monografii Lokalność i mobilność kulturowa teatru. Śladami Arlekina i Pulcinelli (Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2017)

Ideologie tożsamości we współczesnych teoriach i praktykach artystycznych (badawczy własny)

Kierownik projektu: prof. dr hab. Małgorzata Sugiera; wykonawca: dr Mateusz Borowski

(numer rejestracyjny: N N103 064938; numer umowy: 0649/B/H03/2010/38; okres realizacji: 18 miesięcy; data rozpoczęcia: 07.04.2010; data zakończenia: 06.10.2011)

Celem podstawowym projektu była analiza na wybranych przykładach zmian w paradygmacie binarnego myślenia o człowieku, o których zaświadczają współczesne teorie i praktyki artystyczne. Badania prowadzone były w sześciu podstawowych nurtach, wyznaczonych przez najważniejsze opozycje: człowiek/zwierzę, człowiek/maszyna, żywy/umarły, kobieta/mężczyzna, dziecko/dorosły oraz swój/obcy. Badania dokumentuje dokumentuje monografia (podręcznik akademicki) W pułapce przeciwieństw. Ideologie tożsamości (Instytut Teatralny im. Zbigniewa Raszewskiego, Wydawnictwo Trio: Warszawa 2012, która została wyróżniona nominacją do Nagrody im. Jana Długosza w 2014 roku oraz nagrodą dla zespołu badawczego JM Rektora Uniwersytetu Jagiellońskiego)

Projekt ma wpływ na proces kształcenia, ponieważ jego efekt, monografia, stanowi podręcznik akademicki.

 Polskie piśmiennictwo teatralne XIX wieku 

 KBN 0095/H01/2005/28; Kierownik projektu: Prof. dr hab. Dariusz Kosiński

Finansowane przez Komitet Badań Naukowych

Okres realizacji: 2005–2008;

Publikacje:

a)W stronę praktyki – podręczniki sztuki aktorskiej, wspólnie z A. Marszałek, A. Wanicką i przy współpracy A. Narębskiej, Towarzystwo Naukowe „Societas Vistulana”, Kraków 2007.

b)H. Meciszewski, Uwagi o teatrze krakowskim. Wybór pism teatralnych, wybór i opracowanie Dariusz Kosiński, Towarzystwo Naukowe „Societas Vistulana”, Kraków 2008.

c)Józef Kotarbiński, Ze świata ułudy. Wybór pism teatralnych, Wybór i opracowanie Dariusz Kosiński, Wydawnictwo Towarzystwa Naukowego „Societas Vistulana”, Kraków 2012

 Grant Polskie piśmiennictwo teatralne XIX wieku ułatwił proces kształcenia w zakresie historii teatru polskiego – jego efektem była publikacja używanych w tym procesie ważnych, niedostępnych wcześniej materiałów źródłowych.